امام على علیه السّلام فرمودند:
ثَمَرَةُ الْمحاسَبَةِ صَلاحُ النَّفْسِ؛
ثمره «محاسبه»، اصلاح شدن نفس است.(1)
امام کاظم علیه السلام در حدیث دیگری می فرمایند:
لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ فى کُلِّ یَوْمٍ فَاِنْ عَمِلَ خَیْرا اسْتَزادَ اللّه َ مِنْهُ وَ حَمِدَ اللّه َ عَلَیْهِ وَ اِنْ عَمِلَ شَیْئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّه َ وَ تابَ اِلَیْهِ؛
از ما نیست کسى که هر روز اعمال خود را محاسبه نکند تا اگر نیکى کرده از خدا بخواهد بیشتر نیکى کند و خدا را بر آن سپاس گوید و اگر بدى کرده از خدا آمرزش بخواهد و توبه نماید.(2)
شخصی بود به نام توبه بن صمه که در بیشتر اوقات از شب و روز به مراقبه و محاسبه نفس مشغول بود . پس روزی ایام گذشته خود را حساب کرد، گفت: وای بر من آیا من خدای تعالی را روز قیامت به این مقدار ملاقات کنم ، اگر هر روزی یک گناه کرده باشم بیست و یک هزار و پانصد گناه باشد ، چه بر سرم آید ، این جمله را گفت و بیهوش شد .
دیدند او به همان بیهوشی از دنیا رفت و این فقط به خاطر حساب بازپرسی قیامت بود که او را این موت ، دست داد.(3)
شهید 16 ساله ای بود اعمال خود را محاسبه می کرد و در دفترچه ای یادداشت می نمود، روز شهادتش نوشته بود:
امروز سه گناه انجام دادم:
در فوتبال شوتی زدم که از شوت خود خوشحال شدم،
سجده ام را طولانی نکردم،
امروز زیاد خندیدم.
این است نتیجه و فایده محاسبه نفس...
اگر انسان همواره محاسبه نفس داشته باشد به مرور میتواند اشتباهات خویش را اصلاح نموده و چه بسا اشتباهاتی که در نظر دیگران، گناه محسوب نمیشود نیز از جرگه اعمال خویش دور نماید.
_______________________
1- غررالحکم ج3 ص334.
2- الاختصاص، ص 26.
3- سرمایه سعادت ص 39.
